 |
| ئه‌حمه‌د حه‌مه‌ئه‌مین: سه‌رۆك عه‌شیره‌ت |
كورته‌یه‌ك له‌مێژووی
عه‌شیره‌تى سیانی یان سه‌دانی
عه‌شیره‌تی سیانی
یان سه‌دانی
یه‌كێكه
له‌عه‌شیره‌ته
ناوداره‌كانی
هۆزی گه‌وره‌ی
جاف" هــــــــۆزی جاف یه‌كێكه
له
هۆزه
گه‌وره‌كانی
كوردستانی باشور،ئه‌مه
سه‌ره‌ڕای
ئه‌وه‌ی هۆزی
جاف له‌ناوچه‌و ده‌ڤه‌ره‌كانی
كوردستانی ڕۆژهه‌ڵاتیشدا
بوونێكی به‌رچاوو
دیاریان هه‌یه،ئه‌م هۆزه
له‌چه‌ند
عه‌شیره‌ت
وتایفه‌یه‌كی زۆره‌وه
دروست بووه
به‌هه‌موویانه‌وه
ناوی هۆزی جافیان به‌سه‌ردا
بڕاوه
كه‌هۆزێكی
كۆچه‌ر
بوون وگه‌رمیان
و كوێستانیان كردووه بۆمه‌به‌ستی
دابینكردنی بژێوی ژیانیان.
زۆرن ئه‌و سه‌رچاوه
مێژوویانه‌ی كه‌باس
له
بنه‌چه‌كانی
ژیان و گوزه‌رانی
عه‌شیره‌تی سیانیان
كردووه
به‌پشت
به‌ست
به‌و سه‌رچاوانه
من لێره‌دا
هه‌وڵ
ده‌ده‌م هه‌ر هیچ
نه‌بێت
كورته
باسێك له‌سه‌ر عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
بۆنه‌وه‌كانی
ئه‌م عه‌شیره‌ته‌بهێڵمه‌وه‌و بڵێمه‌وه
بۆئه‌وه‌ی له‌وكاته‌دا
كه‌ئه‌گه‌ر هه‌ر
تاكێكی ئه‌م عه‌شیره‌ته
بیه‌وێت
مێژووی خۆی بزانێت بتوانێت كه‌ڵك له‌م
كاره‌ی من
وه‌ر
بگرێت.
تایفه‌ی سیانی
سێ فیرقه‌بوون:سیدمورادی،ناودێری
ێه‌دانی
ئه‌مانه
چوار سه‌د ماڵ
بوون.گه‌ڕاویان
زۆركه‌م
بوه
،به‌زه‌حمه‌ت حه‌فتا
ماڵ ببێ.دانیشتوانیان زۆرتربوه قیسمێ له‌ناحیه‌ی قۆره‌توودان
و،باقی تر له‌ناحیه‌ی
خورماڵه
له‌شیره‌مه‌ڕو،گێڵه‌ك ،شێخ
مووساو،وڵۆسێنان و،چه‌قه‌ڵاوه
دانیشتوون.گه‌وره‌ی ئه‌مانه
خوسره‌وی
مچه‌و،عه‌بدوڵای
ڕۆسته‌می
حه‌سه‌نه
گه‌ڕیاوه‌كانیان
له‌ڕێگه‌ی
شاتریه‌وه
ده‌چنه
شاره‌زوور،وه‌له
عه‌ینی ڕێگه‌وه
ئه‌چنه
پێنجوێن وله‌وێوه
ئه‌چنه
خاكی ئێران،له‌فه‌رهادئاواوتوودارودووه‌یسه
دائه‌نیشن.
ئه‌مانه‌له‌سنه‌وه‌چوار
سه‌عات
دوورن ئێسته
زۆر بڵاون ،ئه‌مما
به‌شی زۆری
دانیشتوانیان له‌ناحیه‌ی
خورماڵن ،به‌عموم
ئه‌م تایفه‌یه
حه‌فتا
سواروێه‌د پیاده‌ی
تفه‌نگداریان
هه‌بووه
وه‌له
وه‌قتی
خۆیدا تایفه‌یه‌كی
گه‌وره‌بوون.
(كه‌ریم
به‌گی
جاف).
عه‌شیره‌تی سیانی
به‌هۆی
ئه‌وه‌وه
كه
عشیره‌تێكی
دیار بووه له‌زۆر كتێبی مێژوویدا ناوی هاتووه
وه‌كو:كوردو
كوردستان(محمدمه‌ردۆخی)،مێژووی
كوردو كوردستان (ئه‌مین زه‌كی
به‌گ)وه‌هه‌روه‌ها مێژووه
فارسیه‌كه‌ی (ێدیق
سه‌فی
زاده)وه‌تاریخی
جاف (كه‌ریم
به‌گی
فتاح به‌گی
جاف) .ئه‌م عه‌شیره‌ته
له‌گه‌ڵ تیره‌كانی
جافدا گه‌رمیان
و كوێستانیان كردووه له ناوچه‌كانی
گه‌رمیان
و شاره‌زوور
هه‌تا
نزیكی سنه ڕۆیشتوون،به‌ڵام له‌دوای
دیاریكردنی سنوری ئێران و عێراق كه‌كوردستانی دابه‌شكرد
كرا به‌پێنج
به‌شه‌وه
به‌سه‌ر هه‌ر یه‌كه
له‌وڵاته‌كانی
توركیا سوریا ئێران عێراق وه‌به‌شێكیشی
به ڕوسیا .ئه‌مانیش له‌گه‌رمیان
وكوێستان كه‌وتن
و نیشته‌جێ
بوون له‌گه‌رمیان
وشاره‌زوورو
وه‌بڕێكیشیان
له‌ئێراندا
نیشته‌جێ
بوون له
پارێزگای سنه
مانه‌وه
.به‌م شێوه‌یه
نیشته‌جێ
بوون:
_به‌شی
گه‌رمیان
له‌گونده‌كانی
(قه‌ره‌چه‌م
،بانه‌بۆر............هتد.
وه‌له‌ئێستایا
له‌كه‌لارو
باوه‌نوورو
ئه‌و
گوندانه‌ی كه‌له
گه‌رمیانن
به‌زۆری
له‌سه‌ر لێواری
چۆمی سیروانن وه‌زه‌وی
ده‌یمه
كێڵیان زۆره‌و
ئاژه‌ڵدارن
به‌زۆری.
_به‌شی
شاره‌زوور
له‌م
گوندانه‌پێكهاتووه(شیره‌مه‌ڕ،گێڵه‌ك
،گردی قازی،ته‌كیه،تازه‌دێ،ئاوای
حاجی حه‌مه
ئه‌مین،كوڵكنی
ئیسماعیل خسرو،كوڵكنی خواروو(حمه سوور)،كوڵكنی سه‌روو(فقێ
كه‌ره‌م)،گردی
گۆ،ته‌په
تۆڵه‌كه،ئاوایی
حه‌مه‌ی
مرواری.ئه‌م
گوندانه
كه‌ڕێژه‌یان
(دوانزه)
گونده‌نزیك
به‌ناحیه‌ی
خورماڵن له‌م
دوانزه
گونده
كه‌ته‌نها
دوانیان ئێستا ئاوه‌دان نه‌كراوه‌ته‌وه
ئه‌وانیش(
ئاوایی حاجی حه‌مه‌ئه‌مین
وه
ئاوای حه‌مه‌ی
مرواری) ئومێد هه‌یه
ئه‌م
دووگونده‌ش له
ئاینده‌دا
ئاوه‌دان
بكرێنه‌وه.ئه‌م
گوندانه‌ی
شاره‌زوور
كه‌له‌خواروی
خورماڵن له‌ئه‌م به‌رو
ئه‌و به‌ری
چه‌می
زه‌ڵمن
وخاوه‌نی
شوێنێكی ئاودارو زه‌وی پڕپیت وبه‌ره‌كه‌ته ده‌یمه
كێڵیان كه‌مه‌و هه‌مووی
ئاوداروبه‌راوه.
ئه‌گه‌ر
بمانه‌وێت
بزانین ناوی ئه‌م عه‌شیره‌ته
له
چیه‌وه
هاتووه
به‌زه‌حمه‌ت ده‌توانین
به
ده‌ره‌نجامێكی
یه‌كجاری
بگه‌ین
چونكه
له
باسه
مێژووییه‌كانیشدا
مێژوو نووسه‌كان
هاوڕانین له‌سه‌ر ده‌ربڕینی
یه‌ك ناوی
یه‌كلاكه‌ره‌وه‌دا
هه‌ریه‌كه‌و به‌شێوازێك
ناوی بردووه
وا له‌خواره‌وه‌دا
هه‌ندێك
له‌و بۆچونانه
ده‌خه‌ینه ڕوو:
-له‌مێژووی
ئه‌مین
زه‌كی
به‌گدا
كه‌باسی
هۆزی جاف ده‌كات
به(سادانی)ناوی
ئه‌بات
وئه‌ڵێ
گه‌ڕۆكه‌كانی
جاف له‌زستاندا
له‌بانی
خێڵان ،قه‌ره‌بڵاغ،ڕۆژئاوای
چه‌می سیروان
بوون له‌به‌هاریشدا
دێنه
شاره‌زورو
به‌سه‌ر پێنجوێندا
ڕووده‌كه‌نه
كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات
وتانزیكی (سنه)ده‌ڕۆن
به‌ڵام
عه‌شیره‌ته‌كانی(سادانی
وباداخی)زۆر جار ئه‌چنه‌ده‌شتی
هۆرێن وشێخان .
به‌شی یه‌كه‌می
لاپه‌ڕه‌ی253
مێژووی جاف.
-له‌مێژووی
مامۆستا محمد مه‌ردۆخی
دا له‌لاپه‌ڕه138دا
باسی له‌عه‌شیره‌ت
كردووه‌و ده‌ڵێ
دوانزه12هه‌زار
خێزان ئه‌بن
وله‌زستاندا
له‌بانی
خێڵانه‌وه‌تانزیكی
قزره‌بات
ده‌چن
وه‌له‌به‌هارداله‌شاره‌زوور
له‌هاویندا
ده‌چن
تانزیكی سنه‌وناوی
ئه‌م عه‌شیره‌ته‌به‌دوو
ناو ئه‌بات(سه‌دانی
وسه‌یانی)،
وه‌له‌مێژوه‌كه‌ی ێدیق
بۆره‌كه‌یی
كه‌به‌زمانی
فارسی نووسیویه‌تی
له‌لاپه‌ڕه
371له‌باسی
عه‌شیره‌ته‌كانی
جافدا ناوی عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
بردووه.
بـــــــــــــــــه‌ڵام
كه‌ریم
به‌گ له‌مێژووی
جافدا باسی ئه‌وه
ده‌كات
كه‌ئه‌م عه‌شیره‌ته
له‌سێ تیره
پێكهاتووه
كه‌ئه‌مانه‌ن:تیره‌ی
مورادی،تیره‌ی
ناویه‌ری،تیره‌ی سه‌دانی
یه
.به‌ڵام
له‌سه‌ر
زاری ڕیش سپیان وبه‌ته‌مه‌نه‌كانی
عه‌شره‌ته‌كه‌مانه‌وه‌باس
له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌له‌سێ تیره
پێكهاتووه:
_تیره‌ی
مورادی كه‌زۆرینه‌ی عه‌شیره‌ته‌كه‌یه.
_تیره‌ی
ناویه‌ری.
_تیره‌ی
قوبادی.
به‌هه‌رسێ
تیره‌كه‌وه
عه‌شیره‌تی سیانیان
پێكهێناوه.
وه‌بۆچونێكی
واله‌سه‌ر
زاران بڵاوه
كه‌ده‌ڵێن
ئه‌م سێ
تیره‌یه‌یه‌كیان
گرتوووه‌هه‌رله‌وه‌وه‌وشه‌ی سیانیان
به‌سه‌ردا
بڕاوه‌سه‌رده‌مانێك
هه‌ر به‌م
ناوه‌وه
ناوبانگی هه‌بووه
دواترو به‌تێپه‌ڕبوونی
زه‌مه‌ن
بووه
به
سه‌دانی.
هه‌روه‌ها بۆچونێكی
تر هه‌یه
كه
گوایا سه‌یانی
پاشماوه‌ی عه‌شیره‌تی
(زیائه‌دینی)ی
بێت كه‌لایه‌نێكی
سه‌ربه‌خۆبووه
له‌مۆركردنی
په‌یماننامه‌ی زه‌هاوی
نێوان ئیمپراتۆریه‌تی
سه‌فه‌وی
وئیمپراتۆریه‌تی
عوسمانی .هه‌ندێكیش
پێیان وایه
كه
ناوچه‌ی
(سه‌هان)له
خۆرهه‌ڵاتی
كوردستان شوێنی سه‌ره‌كییان
بووه
بۆیه
به‌سه‌هانی
ناویان ده‌ركردووه‌و
ورده‌ورده‌ئه‌و
ناوه‌بووه‌به(سه‌یانی).كۆزو
هه‌واری
زستانه‌ی ئه‌م تیره‌یه
(كانی چه‌قه‌ڵ)ی
گه‌رمیان
بووه،به‌هارانیش
كه‌به‌ره‌و كوێستان
بووه‌ته‌وه
به‌هه‌مان ڕێگه‌ی تیره‌ی
هارونیدا پێكه‌وه
كۆچیان كردووه
وله‌كوێستانیش
له‌نزیك
یه‌كه‌وه
هه‌واریان
خستووه،پایزانیش
هه‌ر له‌وڕێگایه‌وه
كه‌پیا ڕۆیشتوون
به‌ره‌و گه‌رمیان
بوونه‌ته‌وه.له‌شه‌ڕی
(قه‌ڵای
خاو)داكه‌له‌ساڵی(1301ی
كوِچی)دا
ڕویداوه
هاوكارو پشتیوانی هه‌ردوو عه‌شیره‌تی
شاتری و هارونی بووه.دیسانه‌وه
له‌شه‌ڕی
(گامه‌خه‌ل)داكه‌له‌ساڵی(1302ی
كۆچی)دا وه‌كو
درێژبوونه‌وه‌ی ئه‌و
ناكۆكیانه‌ی كه
بوونه
هۆی هه‌ڵگیرسانی
شه‌ڕی
قه‌ڵای
خاو به‌رپابووه
له‌پاڵ
هارونی وشاتری دا جه‌نگاوه.(به‌پشت
به‌ست
به‌كتێبی
مێژووی تیره‌ی
هارونی)
وه‌له‌كتێبی
(العشائر الكوردیه)له‌لاپه‌ڕه
(87)داباس له‌عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
كراوه‌كه‌ده‌ڵێت
سه‌رۆكی
ئه‌م تیره‌یه
عبدالله‌ی رۆسته‌مه
وه‌نیشته‌جێی
(كانی چه‌قه‌ڵ)بوونه
له‌ناوچه‌ی
كفری وه‌هه‌روه‌ها
ده‌ڵێت
(30)سواریان هه‌بووه
له‌وكاته‌دا
وه‌ژماره‌ی خێزانه‌كانیان
(300)بووه.
-كه‌ریم
به‌گی
فه‌تاح
به‌گی
جاف له‌مێژووی
جافدا له‌لاپه‌ڕه‌ی24داده‌ڵێ:له‌كاتی
به‌ستنی
په‌یماننامه‌ی
(زه‌هاو)له‌به‌ینی
سوڵتان مورادی چواره‌می عوسمانی وشااسماعیلی ێه‌فه‌وی
له‌زه‌هاو
له‌تاریخی
1049ی كۆچیبه‌رامبه‌ر به
1639ی زاینی نوێنه‌ری
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
وهارونی ئاماده‌ییان
هه‌بووه
له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری
چه‌ند
عه‌شیره‌تێكی
تر له‌هۆزی
جاف.
لێره‌وه
ئه‌وه‌مان
بۆ ده‌رده‌كه‌وێ
كه‌عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
مێژوویه‌كی دێرینی
هه‌یه‌و خۆی
توانیویه‌تی ڕابه‌رایه‌تی
ناوخۆی خۆی بكات به‌شێوه‌یه‌كی ڕێك
وسیسته‌ماتیك
وه‌هه‌روه‌ها
له‌ناو
ده‌سه‌ڵاتی
هه‌ردوو
ده‌وڵه‌تی
عوسمانی وێه‌فه‌ویدا
خاوه‌نی كیانی
سه‌ربه‌خۆی
خۆی بووه
.
له‌هه‌مان
مێژووی جافی (كه‌ریم
به‌گی
جاف) له‌لاپه‌ڕه(
153) باس له‌وه
ده‌كات
كه‌هه‌موو
عه‌شیره‌ته‌كانی
جاف یه‌كی
100 سه‌د
سواریان له‌پشت
ماڵه‌ی به‌گزاده‌كانی
جاف هه‌بوون
دایمه‌ن له‌خزمه‌تا
بوون به‌ڵام
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
وبه‌داخی
سه‌ربه‌خۆبوون
وسواره‌كانی
ماین و تفه‌نگ هی
خۆیان بووه
وه‌له‌خه‌رج
وباجیش ئازادبوون یانی سه‌ربه‌خۆبوون
وبۆهه‌موو
كارو فه‌رمانیش
حازر بوون .وه‌له‌هه‌مان
مێژووی جافی كه‌ریم
به‌گی
جاف دا باس له‌وه
كراوه‌كه‌له‌ساڵی
1248ی هیجریدا عه‌شایه‌ری
جاف كه‌دێنه‌وه
شوێنی زستانه‌یان
،عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
وبه‌داخی
هه‌رله
خاكی ئێراندا بوون.له‌كاتێكدا كه‌سوپایه‌كی ئێران
له‌كرماشانه‌وه
دێنه
سه‌ر عه‌شیره‌تی
قادر میروه‌یسی
و تایشه‌یی
ئه‌م عه‌شیره‌تانه
تووشی بارودۆخێكی ناله‌بار ده‌بنه‌وه
ئه‌مانیش
هاوزوبانی ودراوسێیه‌تیه‌وه
په‌نا بۆ
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
به‌داخی
ده‌به‌ن
وئه‌مانیش
جوامێرانه
په‌نایان
ده‌ده‌ن
وكوێخای ئه‌و
كاته‌ی عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
خه‌به‌ر بۆ
سلیمان به‌گی
جاف ده‌نێرێت
بۆبه‌هاناوه‌چوونیان
،سلیمان به‌گیش
(قادر به‌گی)برای
به(500)سواره‌وه‌ئه‌نێرێته
ئه‌وبه‌ری سیروان
بۆیارمه‌تی
دانیان بۆئه‌وه‌ی عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
وبه‌داخی
تووشی زیان نه‌بن
له‌لایه‌ن عه‌سكه‌ری ئێرانه‌وه
به‌ڵام
كاتێك كه(قادر
به‌گ)
وسوپاكه‌ی ده‌گه‌نه
ناو عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
له‌شه‌ڕداده‌بن
له‌گه‌ڵ
سوپای ئێراندا وه‌هه‌ر له‌و شه‌ڕه‌دا
قادر به‌گ
گوله‌یه‌كی
به‌رده‌كه‌وێت
ئه‌مه
به
نهێنی ده‌هێڵێته‌وه
بۆئه‌وه‌ی
سوپاكه‌ی
وره
به‌رنه‌ده‌ن وه‌به‌رده‌وام
هانیان ده‌دات
هه‌تاوه‌كو
سه‌ركه‌وتن
به‌ده‌ست
ده‌هێنن
وسوپای ئێران ده‌شكێنن
،ووه‌هه‌ر به‌م هۆیه‌وه
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
وبه‌داخی
دێنه‌وه
بۆئه‌م به‌ری سیروان
وه‌قادر
به‌گیش
پاش گه‌شتنه‌وه‌ی به‌جێگه‌ی خۆی
ئه‌وه‌نده‌ی پێناچێت
ده‌مرێت
.وه‌هه‌روه‌ها
كه‌ریم
به‌گ
باس له‌وه
ده‌كات
كه‌محمد
پاشای جاف عاجز ده‌بێت
له
ده‌وڵه‌تی
عوسمانی ویستی بچێته ئێران ونیشته‌جێ بێت
بۆیه
جواب بۆ سه‌دانییه‌كان
ده‌نێرێت
كه
ئه‌و
كات له‌خاكی
ئێراندا بوون كه‌نه‌یه‌نه‌وه
بۆ گه‌رمیان
ئه‌و به‌نیازه
بچێت بۆلای ئه‌وان
وه
پشت ئه‌ستوور
بوو به
سه‌دانییه‌كان
چونكه
لای هه‌موان
ئاشكرایه‌كه‌عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
زیاتر سه‌ربه‌خۆو
بوێرو بوون.
له‌سه‌رده‌می
ده‌سه‌ڵاتی
شێخ محمودی حه‌فیددا
وه‌له‌ناو
خودی شۆڕشه‌كه‌ی شێخی
نه‌مردا
عه‌شیره‌تی سیانی
ڕۆڵی به‌رچاویان
هه‌بووه
،كاتێك كه
شێخی نه‌مر
ته‌شریف
ده‌باته
شاره‌زوور
و ده‌ڕواته
ناوچه‌كانی
سه‌دانی
پیاوان و سواره‌كانی
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
ڕۆیشتوون به‌ده‌میه‌وه‌و پێشوازیان
لێكردووه
وگوێیان نه‌داوه‌ته
حكومه‌تی
ئه‌و
كاته‌ی عێراق
كه‌ناڕازی
ئه‌و
كاره‌بووه
ودژی شێخی نه‌مر
بوون ،وه‌له‌وسه‌ردانه‌دا
ته‌یاره‌ی ئینگلیزه‌كان
وحكومه‌تی عێراق
لێیان په‌یدا
ده‌بن
وه‌ته‌قه‌یان لێده‌كه‌ن به‌وهۆیه‌شه‌وه
پیاوێكیان لێ ده‌كووژرێت
به‌ناوی(عبدالله‌ی
ساده)
له‌خه‌ڵكی
گوندی شیره‌مه‌ڕ وه‌هه‌ر له‌شیره‌مه‌ڕا
ده‌نێژرێت
ئه‌و قه‌برستانه
ئێستا قه‌برستانی
هه‌ر
(12 ) گونده‌كه‌ی عه‌شیره‌ته.
وه‌له‌سه‌ر
زاری ڕیش سپیانی عه‌شیره‌ته‌وه‌كه‌باسیان
كردووه‌ئه‌مانه‌چه‌ند
سوارێك بوون له‌وانه‌ی كه‌ڕۆشتوون
به‌ده‌م شێخی
نه‌مره‌وه:_
1..ئیسماعیل خسره‌و
ــــــــله‌گوندی
كوڵكنی ئیسماعیل خه‌سره‌و.
2..حاجی حه‌مه‌سوور
ـــــــ گوندی كوڵكنی خواروو.
3..حاجی ێالح ـــــــــــــــ گوندی گێڵه‌ك.
4..محمد علی محمد ـــــــ كوڵكنی سه‌روو(فقێ
كه‌ره‌م).
5..حه‌مه‌رشید
عبدالمحمد ــــــ گردی گۆ.
6..حاجی حه‌مه‌علی
ــــــــــــ ته‌په‌تۆڵه‌كه.
7..حاجی حمه‌امین
ـــــــــ ئاوایی حاجی حمه‌امین.
8..حاجی محمد سید موراد ـــــــ ته‌كیه.
9..حاجی محمود محمد بارام ـــــــ گردی
قازی.
10..احمد فرج خه‌لیفه‌ــــــــــ
تازه‌دێ.
11..حاجی محمد خسرو ــــــــ شیره‌مه‌ڕ.
12..عبدالله‌ی
ساده‌و
حاجی احمد قادر له‌گونده‌كانی
شیره‌مه‌ڕ_تازه‌دێ.
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
بێبه‌ری
نه‌بووه‌له‌به‌شداریكردن
له‌ته‌واوی
شۆڕشه‌كانی
كورددا وه‌له‌هه‌موو
شۆڕشه‌كاندا
به‌شداری
كردووه
وشوێنی چالاكییه‌كانیان
به‌ئاشكرا
دیابووه،وه‌شانبه‌شانی
هه‌موو
شۆڕشگێڕانی نه‌ته‌وه‌كه‌مان
ئه‌مانیش
له‌شه‌ڕدابوون،له‌ساڵی
(1961)كۆمه‌ڵێكی
پیاوی عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
به‌شداری
شه‌ڕی
ده‌ربه‌ندیخانیان
كردووه.
ئه‌مه‌ش
ناوی هه‌ندێك
له‌و
سوارانه‌یه
كه‌به‌شداری
شه‌ڕه‌كه‌یان
كردووه:
1..احمد خسرو مسته‌فا
ـــــــ له‌گوندی
اسماعیل
2..حمه‌رشید
عبدالمحمد ـــــــ گردی گۆ.
3..حمه‌علی
عبدالمحمد ــــــ ته‌په‌تۆڵه‌كه.
4..حه‌مه‌امین
محمود محمد ـــــ ئاوایی حمه‌فه‌ره‌ج.
5..احمد قادر ــــــ تازه‌دێ.
6..محمود محمد بارام ـــــ گردی قازی.
7..عبدالكریم قادر ــــــ شیره‌مه‌ڕ.
8..محمد روستم ـــــ كوڵكنی خواروو.
9..ێالح حمه‌كریم
ـــ گێڵه‌ك.
10..حمه‌سید
موراد ــــــــ ته‌كیه.
11..محمد محمد مرواری ــــــ ئاوایی حه‌مه‌مرواری.
12..محمد خسرو ـــــــ شیره‌مه‌ڕ.
له‌هه‌موو
ئێش وئازاره‌كانی
گه‌لی
كوردا به‌شداربوون
وپشكی سه‌ره‌كیان
به‌ركه‌وتووه.
له‌هاوینی
ساڵی (1963)له‌كاتێكدا
كه(زه‌عیم ێدیق)ئامر
لیوای جه‌یشی
عێراق به‌خۆی
ولیواكه‌یه‌وه
به‌ڕێده‌كه‌وێت
بۆهه‌ڵه‌بجه
له‌پردی
زه‌ڵمدا
كه
ناوجه‌رگه‌ی عه‌شیره‌ته‌كه‌مانه
له
ده‌ڤه‌ری
شاره‌زوور
پێشمه‌رگه ڕێگه‌یان لێده‌گرن
وشه‌ڕێكی
گه‌وره
له‌نێوانیاندا
ڕووده‌دات
،ئه‌رك
وخزمه‌تی
ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی له‌شه‌ڕدابوون
له‌ئه‌ستۆیاندا
بووه
ئه‌وه‌ش مایه‌ی
شانازی وسه‌ربه‌رزیه
بۆ نه‌وه‌كانی
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
وه‌له
زه‌ره‌رووزیانه‌كانی
ئه‌و شه‌ڕه‌دا
به‌شداربوون
له‌كاتێكدا
دوژمن ده‌ستی
به‌هه‌ر شوێنێك
ده‌گه‌یشت
وێرانی ده‌كرد
وه‌له‌م هێرشه‌یاندا
ته‌واوی
زه‌وی
وزارو خه‌له‌و خه‌رمانیان
هه‌موو
سوتێنراون هه‌تاوه‌كو
به
گوله‌ی گڕداریش
ئه‌و زه‌ویو
ده‌غڵانه‌ی كه‌ده‌ستیان
پێنه‌ده‌گه‌یشت
هه‌موو
سوتێنران.
وه‌له‌هه‌مان
شه‌ڕدا
بۆردومانی گونده‌كان
كرا به
ته‌یاره‌و تۆپ
هه‌ربه‌و هۆیه‌وه
له‌گوندی
شیره‌مه‌ڕ كه‌سایه‌تی
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی(علی
كریم)ده‌كوژرێت
به‌هۆی
بۆردومانی تۆپه‌وه،وه‌له‌گوندی
كوڵكنی خواروو هه‌ربه‌بۆردومانی
ته‌یاره‌كانی
حكومه‌تی عێراق
ژنێك ده‌كوژرێت
به‌ناوی
(ئامینه‌كاكان)وه‌ده‌ستی
به‌هه‌ر
گوندێك ده‌گه‌شت
ده‌یسوتاندو
تاڵانی ده‌كرد.وه‌له‌هه‌مان
پایزی ئه‌و ساڵه‌دا
دووباره
زه‌عیم ێدیق
هجومی كرده‌وه
هه‌رله
پردی زه‌ڵمدا
له‌لایه‌ن پێشمه‌رگه‌وه ڕێی لێگیرا له‌پاش شه‌ڕێكی
سێ ڕۆژو سێ شه‌وه
توانی به‌ره‌و هه‌ڵه‌بجه
بڕوات،له‌ده‌رئه‌نجامی
ئه‌و شه‌ڕه‌وه
هه‌ر
12گونده‌كه‌ی
شاره‌زووری
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
زه‌ره‌روو
زیانێكی بێ ئه‌ژماریان
به‌ركه‌وت
له‌سوتانی
گونده‌كانیان
وتاڵانكردنی ماڵ وماڵاتیان چونكه هه‌ڵكه‌وته‌ی
جوگرافیای ناوچه‌كانیان
جێگه‌ی شه‌ڕو
ململانێكان بوون.وه‌دانیشتوانی گونده‌كانیان
ئاواره‌ی شوێنه
دووره
ده‌سته‌كان
بوون،وه‌هه‌روه‌ها
له‌زیانی
گیانیش بێبه‌ش نه‌بوون
دیسانه‌وه
به‌هۆی
قه‌سفی
ته‌یاره‌وه
(مامۆستا مه‌لا
احمدی فقێ كه‌ره‌م)
له‌كوڵكنی
سه‌روو
كوژرا وه‌له‌ئاوایی
حاجی حه‌مه
ئه‌مین
كچێكی حه‌مه‌ی حه‌مه
سالح كوژرا.ساڵی دوای ئه‌م نه‌هامه‌تی و
ماڵ وێرانیانه
بارودۆخی سیاسی سه‌قامگیرییه‌كی
به‌خۆیه‌وه
بینی دانیشتوانه
ئاواره‌كانی
ناوچه
دووره
ده‌سته‌كان
بۆجارێكی تر گه‌ڕانه‌وه
سه‌ر ماڵ
و حاڵی خۆیان و كه‌مێك
هه‌وای
ئارامیان به‌خۆیانه‌وه
دیت وه‌دێهاته‌كان
ئاوه‌دان
كرانه‌وه
،ژیانی ئاسایی بۆخه‌ڵكی گه‌ڕایه‌وه.
بارودۆخی ئاسایش وئارامی هێنده‌ی نه‌خایاند
دیسانه‌وه
نه‌هامه‌تیه‌كان
ده‌ستیان
پێكرده‌وه
،به‌تێپه‌ڕبوونی
هه‌ر
قافڵه‌یه‌كی
عه‌سكه‌ری
كاولكاری به‌دوای
خۆیدا ده‌هێنا
هه‌ركاتێك
قافڵه‌یه‌ك به‌ره‌و هه‌ڵه‌بجه
وخورماڵ هاتبێت گونده‌كانی عه‌شیره‌ت بێبه‌ش نه‌بوون
له‌زه‌ره‌روو
زیان.
تاساڵی (1974)وه‌كو
هه‌موو
گه‌لی
كورد ئه‌م عه‌شیره‌ته‌ش له‌زه‌حمه‌تو
ناڕه‌حه‌تیدا
بوون.وه‌له‌هه‌مان
ئه‌و ساڵه‌دا زۆربه‌ی
دانیشتوان له‌به‌ر شه‌ڕوشۆڕه‌وه
ئاواره‌ی ئێران
بوون وه‌له‌سه‌ریاس
خۆیان گرته‌وه.
سه‌رانی
عه‌شیره‌تی سیانی
له‌ته‌واوی
شۆڕش و جوڵانه‌وه
كوردیه‌كاندا
به‌شداریان
كردووه
به‌مادی
ومه‌عنه‌وی
سه‌رو
ماڵیان له
خزمه‌تی شۆڕشدا
بووه،ساڵی(
1976) له‌كاتی
به‌رپابوونی
شۆڕشی نوێی گه‌لی
كورد عه‌شیره‌تی
سه‌دای هاوكاری
سه‌ره‌كی شۆڕش
بوو چ وه‌كو
بوونی پێشمه‌رگه
له‌ناو ڕیزه‌كانی
شۆڕشدا چ وه‌كو
كاری ته‌نزیمات
درێغیان نه‌كردووه
هه‌تاوه‌كو ئێستاش
ڕۆڵه‌یه‌كی زۆری
نێو عه‌شیره‌ت پێشمه‌رگه‌و گیان
نه‌ویستن
له‌پێناوی
ئازادی كوردستاندا وه‌هه‌روه‌ها
له‌پێناوی
ئه‌و
ئازادییه‌دا
چه‌ندین
شه‌هیدی
داوه
وه‌چه‌ندین
كه‌سیان
ڕاپێچی زیندانه‌كانی
ڕژێمی به‌عس
كراون وله‌ژێر
ئازارو ئه‌شكه‌نجه‌دا
تلاونه‌ته‌وه‌و
حوكمی توندوتیژیان به‌سه‌ردا
بڕاوه،ئه‌مه
سه‌ره‌ڕای
ئه‌وه‌ی كه‌شه‌ڕی عێراق
–ئێرانیش پشكی خۆی به‌عه‌شیره‌ت به‌خشی
سه‌ره‌ڕای
بوردومانی ناوچه‌كانی
عه‌شیره‌ت
وكوژرانی چه‌ند
كه‌سێك
له‌ده‌ره‌نجامی
ئه‌و شه‌ڕه‌وه.هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵێكی
زۆری گه‌نجه‌كانی
نێو ئه‌م عه‌شیره‌ته
فیراری ده‌ستی
حكومه‌ت
بوون.جێگه‌ی
شانازیه
بۆهه‌موو
تاكێكی نێو ئه‌م عه‌شیره‌ته
كه‌به‌درێژایی
ده‌سه‌ڵات
وحكومه‌ته یه‌ك له‌دوای
یه‌كه‌كانی
عێراق كه‌پیاوانی
نه‌به‌ردی
ئه‌م عه‌شیره‌ته‌خۆیان
له
داره‌ده‌ستی
وجاشایه‌تی
پاراستووه
،وه‌نه‌بوون
به
ئاژاوه‌و عه‌زیه‌ت بۆگه‌له‌كه‌یان
نه‌ك
موسته‌شارێك
به‌ڵكو
ئامر سریه‌یه‌كی
جاشیشیان نه‌بووه
وه
خۆیان پاراستوه
له‌و خیانه‌ته
له‌خه‌ڵك ونه‌ته‌وه‌ی خۆیان.
كاتێكیش كه‌ئێران
هێرشی هێنا هه‌ڵه‌بجه‌ی
گرت له‌به‌رامبه‌ردا
حكومه‌تی عێراق
كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه‌و
شاره‌زوورو
هه‌ورامانی
كرد له
رێكه‌وتی(16/3/1988)
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
بێبه‌ش نه‌بوون
له‌م
كاره
نامرۆڤانه‌یه‌ی
حكومه‌تی عیراق
وه‌باجی
ئه‌مه‌شی
دا نزیكه‌ی(50)كه‌سمان
به‌كیمیاوی
شه‌هیدبوون
ئه‌مه‌سه‌ره‌ڕای
ئاواره‌بوون
به‌شاره‌كانی
ئێراندا وبه‌ڕه‌زاله‌ت ژیان
وگوزه‌ران.
هه‌تاوه‌كو
ساڵی 1991سه‌رانی
عه‌شیره‌تی سیانی
مه‌ینه‌ت به‌شیان
بوو به‌ڵام
له‌گه‌ڵ به‌رپابوونی
ڕاپه‌ڕینه
مه‌زنه‌كه‌ی گه‌لی
كوردله‌به‌هاری(1991)ئه‌م عه‌شیره‌ته‌ش وه‌كو
هه‌مو
خه‌ڵكی
كوردستانی ئازیز بۆماوه‌یه‌ك هه‌وای
ئارامی وئازادی هه‌ڵمژی
وه‌ژیان
و گوزه‌رانیان
ئاسایی بوویه‌وه‌و ئۆقره‌یی
به‌خۆیه‌وه
بینی .به‌ڵام
به‌داخه‌وه
ئه‌م دۆخه
زۆری نه‌خایاند
شه‌ڕی
ناوخۆ به‌رپابوو
دیسانه‌وه‌برینی
خسته‌وه‌نێو
جه‌سته‌ی عه‌شیره‌ته‌وه،وه‌گونده‌كانی
سه‌ربه
عه‌شیره‌ت كه‌وتنه‌وه
ناو شه‌ڕی
ناوخۆوه.هه‌تاوه‌كو
ساڵی(2003) به‌م دۆخه
ژیانیان گوزه‌راندووه
،ڕوخانی ڕژێمی به‌عس
له‌و ساڵه‌دا
وكۆتایی هێنان به‌و ده‌سه‌ڵاته
بوه‌هۆی
هاتنه‌پێشه‌وه‌ی ژیانو
گوزه‌رانێكی
نوێ بۆ هه‌موو
گه‌لی
كوردله‌كوردستانی
باشور به‌گشتی
و عه‌شیره‌تی
سه‌دانیش
به‌تایبه‌تی.
ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ
ئه‌مه‌ش
ناوی هه‌ندێك
له‌و شه‌هیده
قاره‌مانانه‌ی عه‌شیره‌تی
سه‌دانین
كه‌له
پێناوی ڕزگاری و سه‌ربه‌خۆیی
و ئازادی گه‌لی
كوردا ڕۆحیان به‌خشی:ـ
1..والی اسماعیل خه‌سره‌و
ــــ له‌گوندی
اسماعیل.
2..زیاب احمد ڕه‌زا
ــــــ ژاڵـــــــــــــــــــه.
3..محمود احمد ڕه‌زا
ـــــ ژاڵــــــــــــــــــه.
4..حسین عبدالرحمن ـــــ بانه‌بۆر.
5..عومه‌ر
حمه‌علی
عبدالرحمن ـــــ كوڵكنی حه‌مه
سوور.
6..عوسمان محمد عبدالقادر ــــــ كوڵكنی
حمه
سوور.
7..عومه‌ر
محمد عبدالقادر ـــــ كوڵكنی حمه سوور.
8..فازڵ عبدالله
فرج ــــ شیره‌مه‌ڕ.
9..كمال احمد حمه‌امین
ــــــ ئاوایی حمه‌فرج.
10..والی حمه‌علی
عبدالرحمن ـــــــ كوڵكنی حمه سوور.
11..والی حمه‌امین
قادر ـــــــ كوڵكنی فقێ كرم.
12..علی ابراهیم خسرو ــــــ كوڵكنی
اسماعیل.
13..محمد علی ابراهیم ـــــــ كوڵكنی
اسماعیل.
14..كمال حه‌مه‌مین
ـــــ گێڵه‌ك.
15..عبدالله‌قادر
ــــــ تازه‌دێ.
16..شه‌وكه‌ت
فتاح علی محمد ــــــ شیره‌مه‌ڕ.
17..علی محمد فرج ــــــ ته‌په‌تۆڵه‌كه.
18..ئه‌رسه‌لان
محمود حسین ـــــ ته‌په‌تۆڵه‌كه.
19..ابراهیم كوێخا محمد فرج ــــ بانه‌بۆر
،له‌ساڵی
(1963)له‌گوندی
قه‌ڵاته‌په
شه‌هید
كرا.
20..حاجی احمد علی وه‌یس
(قه‌ره‌چه‌م).
21..عبدالله‌محمد
(قه‌ره‌چه‌م).
22..مه‌لا
حمه‌امین
علی نوری جان.(كه‌لار).
23..شه‌هید
لوقمان علی فرج روستم.
24..احمد حاجی ێالح حمه‌كریم
،له‌ساڵی
1979 شه‌هید
كراوه.
ــــ وه‌هه‌روه‌ها
من لێره‌دا پێم
خۆش بوو ناوی هه‌ندێك
له
پیاو ماقوڵانی كۆچكردووی عه‌شیره‌ت بڵێم
كه‌جێگه‌ی خۆیه‌تی
ناویان بهێنرێت له‌به‌ر ڕۆڵی
كارایان له‌ڕێكخستنی
كاروباره‌كانی
نێو خودی عه‌شیره‌ت ئه‌وانیش:ــــــــــــ
ـ پیاو ماقوڵانی ناوچه‌كانی
گه‌رمیان:
ـ ـ كوێخا محمد مارف خه‌زنه‌دار
(بانه‌بۆر).
ـ ـ حاجی احمدی علی وه‌یس .
ـ ـ حاجی عبدالله‌علی
وه‌یس.
ـ ـ سلیمان علی وه‌یس.
ـ ـ علی فرج روستم (بانه‌بــــــــــــــــــــــۆر).
ـ ـ حه‌مه‌علی
محمود قادر (باخه‌هه‌ناره).
ـ ـ حمه‌امین
خه‌لیفه‌محمود
قادر (باخه‌هه‌ناره).
ـ ـ عبدالقادر محمد ناسراو به(سیدعبدالقادر)
ـ ـ حاجی محمد عزیز ناسراوبه(حمه‌ی عزیز).
ـ ـ محمد ناوخاس بانه‌بۆر.
ـ ـ حاجی محمود حمه‌علی (بانه‌بۆر).
ـ ـ محمود داود.
ـ ـ عبدالكریم مه‌عروف
(مه‌یدان).
ـ ـ حمه‌ئه‌مین
مراد(ڕه‌ندئالی
خان).
ـ ـ عبدالله‌محمد
مارف (بانه‌بۆر).
ـ ـ محمد مسته‌فا
(مه‌یدان).
ـ ـ حاجی كریمی باسام (مه‌یدان).
ـ ـ حاجی علی حمه‌امین
محمد تازه‌دێیی.
ـ ـ عبدالكریم محمد(سید عبدالكریم) (قه‌ره‌چه‌م).
ـ ـ محمد فرج (قه‌ره‌چه‌م).
ـ ـ حمه‌ی كریم
(قه‌ره‌چه‌م).
ـ ـ حاجی محمود حمه‌علی
(بانه‌بۆر).
ـ ـ احمد حسین (بانه‌بۆر).
ـ ـ عبدالرحمان په‌ریخان
(بانه‌بۆر).
ـ ـ رشید حمه‌امین
مینه‌سوور(ڕه‌ند
ئالی خان).
ـ ـ حاجی محمد ئه‌لی جۆڵا(گۆڕه‌شه‌له).
ـ ـ ێالحی وه‌یسی
باسام (بانه‌بۆر).
ـ ـ محمود مسته‌فا.
ـ ـ عبدالكریمی حمه‌علی
.
ـ ـ ێالحی ڕه‌زا.(دێی
ژاڵان).
ـ ـ احمدی ڕه‌زا
(دێی ژاڵان).
ـ ـ محمد فرج حسین(گۆڕه‌شه‌له).
ـ ـ حمه‌نجم
حمه‌امین
محمد احمد ولدخان.
ـ ـ حاجی ێالح عه‌لی
(تازه‌دێ).
ـ ـ محمود بارام (له‌گوندی
سید محمود).
ــ پــــــــــــــیاو ماقوڵانی ناوچه‌ی
شاره‌زوور:
ـ ـ حمه‌رشید
عبدالمحمد(گردی گۆ).
ـ ـ حاجی حمه‌امین
باسام (شیره‌مه‌ڕ).
ـ ـ محمود حمه‌ی
بارام (دێی ته‌په‌ڕێزینه).
ـ ـ حاجی حه‌مه‌سووری
كوڵكنی.
ـ ـ احمد فقێ كرم (كوڵكنی).
ـ ـ اسماعیل خه‌سره‌و
(كوڵكنی اسماعیل).
ـ ـ حاجی ێالح حمه‌كریم
(گێڵه‌ك).
ـ ـ حاجی احمد قادر (تازه‌دێ).
ـ ـ حمه‌ی
نادری غولام (شیره‌مه‌ڕ).
ـ ـ حمه‌علی
عبدالقادر (ته‌په‌تۆڵه‌كه).
ـ ـ حمه‌خان ڕه‌زا.
ئه‌مانه‌و چه‌ندینی
دیكه‌كه‌من لێره‌دا
ناتوانم ناوی هه‌موویان
بێنم .
سه‌رۆكه‌كانی
عه‌شیره‌ت له‌دوای(
ڕۆسته‌می
حه‌سه‌ن)
به‌م جۆره
هاتووه:
ا.ڕه‌مه‌زان
باسام له‌دوای
ئه‌میشه‌وه‌عبدالله‌روستم
حسن بووه‌وه‌پاشان
ب.خسرو مسته‌فا
دواتر
ج.حمه‌رشید
عبدالمحمد دواتر
د. احمد خسرو مسته‌فا.
له‌ئێستایا
چه‌ندین
كه‌سایه‌تی
ناودارو هه‌ڵكه‌وتووی
ناو عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
له
پۆسته
باڵاكانی حزب وحكومه‌تدان ودادپه‌روه‌رانه‌كاره‌كانیان
به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن
،ئه‌مانیش
خاوه‌نی مێژوویه‌كن
له‌خه‌بات
وتێكۆشان له‌پێناوی
ئازادی گه‌لی
كوردا وه‌سه‌رده‌مانێكی
درێژیان له
خه‌باتی
بێوچان دیوه
تاوه‌كو
له‌گه‌ڵ
هاوخه‌باته‌كانیان
له‌پێشمه‌رگه
نه‌به‌رده‌كان
ئه‌م ڕۆژه‌یان
به‌رهه‌م هێنا.ئه‌وانیش:_
بــــــــــــه‌رێز
كاك ێلاح محمد فرج ناسراو به(ێلاح كوێخا) كه‌ئێستا
سه‌رپه‌رشتیاری
ئیداره‌ی گه‌رمیانن
جه‌نابیان.
بــــــــــــه‌ڕێز
كاك جه‌لال
حاجی حمه
علی ناسراو به
(جه‌لال
كوڵكنی) كه‌ئێستا
فه‌رمانده‌ی لیوای
شاره‌زووره.
بـــــــــــه‌ڕێز
كاك عه‌زیز
محمد امین قادر ناسراو به(عزیز كوڵكنی) كه‌ئێستا
جێگری فه‌رمانده‌یی لیوای
شاره‌زووره.
بـــــــــــه‌ڕێز
كاك محمود حاجی صالح گێڵه‌كی كه‌ئێستا
به‌رپرسی
په‌یوه‌ندییه‌كانی
یه‌كێتی
نیشتمانیه.
وه‌ئێستاش
ڕاپه‌ڕاندن
وبه‌ڕێوه‌بردنی
ته‌واوی
كاروباره‌كانی
عه‌شیره‌تی
سه‌دانی
له‌ناوچه‌ی گه‌رمیان
له‌لایه‌ن پیاو
ماقوڵ وكه‌سایه‌تی
ناوداری ناوچه‌ی گه‌رمیان
(حاجی احمد حمه
امین محمد احمد ولد خان )ه‌وه
به‌ڕێوه
ده‌برێت
.
دڵپاك جــــــــــــاف
(25)ی ئۆكتۆبه‌ری
2011
